Z okazji rocznicy, realizowany jest projekt zmierzający do udokumentowania historii naszego Hymnu Narodowego. Zanim poznamy naukowe opracowanie poświęcone Mazurkowi, powstające w oparciu także o zbiory prezentowane w serwisie MyViMu.com, dowiedzmy się nieco od samego ich właściciela.
Tekst: Jerzy Gogacz – Muzeum Fonografii
Zdjęcia i nagrania: Arch. Autora
Historia nagrań obecnego Hymnu Narodowego zaczyna się wraz z wiekiem XX. Pieśń Legionów, Mazurek Dąbrowskiego czy Jeszcze Polska nie zginęła to pieśń napisana jeszcze w lipcu 1797 r. Utwór szybko zdobył bardzo dużą popularność. Autorem tekstu był Józef Wybicki. Początkowo jako kompozytora podawano M.K. Ogińskiego, ale jak wykazały późniejsze badania była to oryginalna melodia ludowa. Najstarszym odnalezionym i znanym obecnie nagraniem wokalnym, jest wykonanie zarejestrowane na wałku Edisona w roku 1901 przez Stanisława Bolewskiego. Był to prawdopodobnie artysta pochodzący ze Lwowa.
Obecnie wiadomo, iż dokonano także wcześniejszych rejestracji Mazurka Dąbrowskiego. Niestety są to wiadomości pochodzące jedynie ze źródeł „wtórnych”, w tym przypadku głównie z wydawanych niegdyś katalogów. Prawdopodobnie istniały takie nagrania i trzeba mieć nadzieję, że wciąż istnieją co najmniej trzy rejestracje starsze od tutaj prezentowanej. Są to nagrania: Marcel Krzyżanowski na dwu minutowym wałku Edisona z 1900 r., nr cylindra: 12119. Marceli Sowilski – na płycie Zonophone Record nr 2-102397. To również rok 1900, gdzie Mazurka śpiewa niejaki Torowicz (tenor), którego głos zapisano na jednostronnej, 7 calowej płycie Berlinera o numerze: 01045 T. W tym wypadku dysponujemy dokładną datą sesji nagraniowej: 3 marca 1900r., natomiast nie udało się ustalić imienia tego wykonawcy.
Rok 1902 również obfituje w nagrania naszego obecnego Hymnu Narodowego. W Muzeum Hymnu w Będominie znajduje się jedno z najstarszych nagrań wykonanych dla firmy „Columbia”. Na wałku tego producenta o numerze: 30600, Mazurka Dąbrowskiego nagrywa wówczas Aleksander N. Panasiewicz. W tymże roku, 22 maja powtarza to nagranie, rejestrując utwór na 7 calowej, jednostronnej płycie Victor nr 1500. Pieśń Legionów Panasiewicz nagra również w roku 1906 na płycie Columbii nr: 1998. W tym miejscu pragnę wspomnieć, iż te szczęśliwie ocalałe zapisy posłużą ważnej pracy naukowej. Poprzez nasze wirtualne muzeum – MyViMu.com, p. kustosz Muzeum Hymnu w Będominie nawiązała z moją skromną osobą kontakt w kwestii posiadanych w zbiorach nagrań. Przez pracowników naukowych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Muzeum Hymnu, przygotowywany jest ważny projekt stawiający sobie za zadanie dokładniejsze opracowanie całej tematyki, jaką w pewnym stopniu tutaj podejmujemy. Patronat nad tym dużym przedsięwzięciem prawdopodobnie obejmie p. Prezydent RP.
W ten sposób pasja kolekcjonerska przyniosła kolejne, ważne dla narodowej historii dane, wzbogacając wiedzę i pracę naukowców. Dzięki tym właśnie nagraniom, możemy dowiedzieć się kilku ciekawostek dot. historii samej muzyki. Jak się okazuje, dowolność w interpretacji nie jest domeną jedynie naszych czasów. Aby się o tym przekonać, można tutaj posłuchać płyty z lat ok. 1903-1905. Jest to wiązanka narodowych melodii, gdzie „Pieśń Legionów” można dosłownie „rozpoznać” po ok.1.5 min odsłuchiwania tego nagrania.
Okazuje się, iż nie tylko walca można grać na cztery: naszego mazurka w rytmie poloneza również… Innymi przykładami pieśni „Jeszcze Polska” wykonanymi w wiązankach melodii jest nagranie wykonane na tzw. rolce pianolowej z ok. 1910r.
Niezwykle rzadka jest sama rolka pianolowa zapełniona nagraniem całości utworu Wybickiego. Jest to rejestracja wykonana w odmienny od standardowego sposób: podczas wykonywania utworu na pianinie specjalna maszyna rejestrowała ruchy klawiszy. Następnie tak stworzony „program” został powielony a można go było odtworzyć na specjalnej przystawce dołączanej do pianina lub na całkowicie oddzielnym urządzeniu. Szczęśliwie obecnie dysponujemy odpowiednimi metodami pozwalającymi na komputerową obróbkę takich nagrań i odtwarzanie tego rodzaju zapisów.
Wracając do „klasycznych” nagrań, wartymi odnotowania są następujące, równie ważne rejestracje: Lwowskie nagranie Ratolda Zadanowskiego na tzw. „czarnym” Gramophonie z 1907 r. oraz Kwartetu Krakowskiego Chóru Akademickiego na płycie Pathe 51824 z ok. 1910 r. W roku 1927 Mazurek Dąbrowskiego już oficjalnie staje się naszym Hymnem Narodowym. Przypomnijmy, iż powstał w roku 1747, a we wspomnianym roku 1927 – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wydało okólnik ustanawiający Mazurka Dąbrowskiego Hymnem Polski. Na płycie „Syrena” wykonuje go jeden z najlepszych tenorów, artysta Opery Warszawskiej – Ignacy Dygas.
Właściciel Wytworni „Syrena”- Juliusz Feigenbaum, prawdopodobnie z okazji jubileuszu firmy wytłacza miniaturową płytę wielkości ok. 9 cm, z nagraniem jednej zwrotki Hymnu. Umieszczona w etui jak medal wręczana jest osobom zasłużonym dla przedsiębiorstwa.
Wiele nagrań powstało także w Ameryce z przeznaczeniem dla tamtejszej Polonii. Około 1910 r., na płycie Columbia „ Jeszcze Polska nie zginęła” odśpiewał tenor Jan Sztern. Słowo „odśpiewał” nie oznaczało wówczas „bylejakości” – płyta była często wznawiana, o czym świadczą różne etykiety spotykane na kolejnych wydaniach.
Sztern zarejestrował również „ Jeszcze Polska” na płycie „Dacapo” o numerze: 25357. Innym wykonawcą polonijnym, był baryton Tadeusz Wroński, oto nagranie z ok. 1915 r.
Marsz Piłsudskiego: „Pieśń Legionów Polskich” do melodii Mazurka powstał w 1915r a wraz z nim tekst:
Jeszcze Polska nie zginęła,
Póki my żyjemy.
Co nam obca przemoc wzięła
Szablą odbierzemy.
Marsz, marsz, Piłsudski
Prowadź na bój krwawy,
Pod Twoim przewodem
Wejdziem do Warszawy.
Tyś nas zbudził do oręża,
Tyś zbudził rycerzy,
Przekonałeś, że zwycięża
Tylko ten, kto wierzy
Wykonanie Michał Zazulak . Jest to nagranie tzw. nieodszumione.
Nagrania powstałe na emigracji w okresie Drugiej Wojny Światowej, to jedna z form manifestacji przeciw okupacji kraju. Rejestracje powstają w Londynie, w Ameryce, powstają także w Związku Sowieckim.
Orkiestra Symfoniczna pod dyrekcją Grzegorza Fitelberga
Płyta wydana staraniem Związku Patriotów Polski z hymnem nagranym w Anglii, oraz produkcja efemerycznej wytwórni Amperpol, która z kolei „spiratowała” wszystkie nagrania wywodzące się z edycji radzieckich. Niestety jakoś rejestracji jest słaba.
Aby dowiedzieć się jak brzmi Polski Hymn Narodowy wyśpiewany w języku angielskim można przekonać się słuchając nagrania dokonanego na płycie „Harmonia”. Nagranie pochodzi z lat .40. Śpiewa Allan Werner – członek reaktywowanego w 1940 r. w Nowym Jorku, słynnego „Chóru Dana” (Dana Ensemble)
Przedstawiony tutaj materiał nie wyczerpuje oczywiście tematu nagrań fonograficznych naszego obecnego Hymnu Narodowego. W tym względzie można zachęcić do własnych poszukiwań, które mogą okazać się bardzo udane. Oczywiście nie jest łatwo, toteż na koniec przytoczę pewną przygodę, która mnie na tej drodze spotkała. Swego czasu ucieszyłem się bardzo odnalezieniem nagrania zatytułowanego „Hymn Polski” a nagranego przez samego Adama Didura na płycie Pathe nr: 27505. „Hymnem” jednak okazał się „Chorał” Kornela Ujejskiego (muz. J. Nikorowicz) zatytułowany: „ Z dymem pożarów…..” Oby nie sprawdziło się to w przypadku innych wartościowych dla naszego narodu nagrań, poszukiwanych od dziesięcioleci przez wielu pasjonatów i muzealników.
Jerzy Gogacz