Pierwsze próby wykorzystania skoków spadochronowych do celów wojskowych w Związku Sowieckim miały miejsce w marcu 1931 roku. Już w styczniu 1932 roku powstają cztery pierwsze oddziały desantowe, a w roku następnym zorganizowana została 3 Powietrznodesantowa Brygada Specjalnego Przeznaczenia.

Tekst: Sławomir Telega – ODZNAKI SPADOCHRONOWE / PARACHUTE BADGES

Zdjęcia: Arch. Autora

I. Odznaki spadochronowe ZSRR.

Warto zwrócić uwagę, że już wtedy Rosjanie przydzielili na stan brygady trzy eskadry samolotów transportowych. To działanie usamodzielniało nowy rodzaj wojsk.  Pomysł  niby  oczywisty i praktyczny, ale np.   angielskich i polskich spadochroniarzy w operacji Market-Garden woził RAF, ciągle grymaszący na pogodę. Jesienią 1935 roku koło Kijowa zorganizowano manewry, podczas których dokonano ćwiczebnego desantu 2,5 tysiąca spadochroniarzy. Wrażenie jakie zrobił on na zachodnich attache wojskowych tylko utwierdził Rosjan w przekonaniu o znaczeniu nowego rodzaju wojsk. Od początku istnienia rosyjskich wojsk powietrzno-desantowych ich żołnierze noszą nie tylko kwalifikacyjne odznaki skoczka spadochronowego, ale i oznakę służby właśnie w tych wojskach. Na przestrzeni lat zmienia się jej forma; np. w latach czterdziestych była to naszywka (z metalową nakładką) noszona na lewym rękawie, a dzisiaj metalowa lub haftowana (dla oficerów) oznaka noszona nad prawą górną kieszenią munduru. Przedstawiono to na fotografiach poniżej.

1. Odznaka skoczka wz. 1931.

Inicjatywa wprowadzenia odznaki spadochronowej pojawiła się w Centralnej Radzie OSOAVIACHIM-u1. Podczas rozpatrywania projektu przez Prezydium dowódca lotnictwa ZSRR Baranow dorysował na górze odznaki gwiazdę z sierpem i młotem. I dopiero taki wzór został zatwierdzony 12 lutego 1931 roku. I choć siły powietrzne Armii Czerwonej wprowadziły ją oficjalnie dopiero rozkazem nr 28 z 7 marca 1932 roku, to odznakę przyjęto jako wzór 1931. Pierwszych sto odznak wyprodukowano ze srebra w Leningradzie, są wyjątkowo unikatowe nawet w Rosji. Odznaka przedstawiała skoczka opadającego na spadochronie, umieszczonego na romboidalnej tarczy, którą zwieńczała czerwona gwiazdka. Czasza spadochronu i sylwetka skoczka były białe, tło tarczy niebieskie. Wymiary ok. 42×17 mm. Wszystkie odznaki były numerowane.

2. Odznaka skoczka wz. 1936.

Wskutek masowego szkolenia spadochronowego – w roku 1936 odstąpiono od numerowania odznak. Wprowadzono również drobne zmiany w wyglądzie odznaki: zbyt wąski i ostro zakończony dół odznaki powodował niszczenie mundurów, skarżono się również na odpadanie w tym miejscu emalii. Dlatego odznakę poszerzono, a jej dół zaokrąglono. Jej nadawanie rozpoczęto dopiero z początkiem lat czterdziestych. Produkowane były przez Leningradzką Emalierską Fabrykę i zakład Zwycięstwo w Moskwie.

3. Odznaka spadochroniarza wz. 1955.

Rozkazem ministra Obrony Narodowej ZSRR  nr 186 z 10 listopada 1955 roku wprowadzono nowy wzór odznaki spadochronowej. Zrezygnowano z romboidalnej tarczy, cały rysunek odznaki zawierał się w sylwetce spadochronu z białą czaszą i niebieskim tłem między linkami spadochronu. Pod czaszą spadochronu widniała sylwetka dwusilnikowego samolotu transportowego w kolorze złotym. W latach 1955-56 sylwetka samolotu była nakładana, później tłoczono ją razem z rysunkiem odznaki. Nad czaszą umieszczona była czerwona gwiazdka.

4. Odznaka spadochroniarza wz. 1968.

W roku 1968 wprowadzono kolejne zmiany w wyglądzie odznak. Odznaka podstawowa otrzymała na dole małą romboidalną przywieszkę z wygrawerowaną ilością skoków (od 1 do 9). Po oddaniu powyżej 10 skoków poniżej sylwetki samolotu mocowano nakładkę liczbową (dziesiątki i setki).
Pojawiły się również napisy na czaszy spadochronu: wzorowy spadochroniarz i instruktor spadochroniarz.

5. Odznaka spadochroniarza w latach 1991-2005.

Po rozpadzie ZSRR noszono dalej odznaki z czasów komunizmu, ale powoli pojawiły się nieoficjalne, zdekomunizowane odznaki wz. 1968. Dekomunizacja polegała na usunięciu z gwiazdki czerwonej emalii i godła (sierp i młot). Wprowadzono na ich miejsce profilowanie wewnątrz ramion gwiazdki. Pozostałe elementy odznaki wz. 1968 pozostały bez zmian.

6. Odznaka spadochroniarza wz. 2005. 

Dopiero w 2005 roku Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej uporządkowało problem wzorów odznak spadochronowych. Rozkaz nr 182 z 6 maja 2005 roku wprowadził nowe odznaki spadochroniarza, wzorowego spadochroniarza i instruktora spadochronowego. Praktycznie są to odznaki wz. 1968, ale usunięto całkowicie z nich gwiazdki.

II. Adaptacja sowieckiego wzoru odznaki na świecie.

Wprowadzenie już w 1931 roku wojskowej odznaki spadochroniarza, a także dość udany jej projekt sprawił, że stała się ona wzorem dla wielu podobnych odznak w innych państwach – zwłaszcza w tych, które znalazły się w strefie wpływów ZSRR.

1. Polska 

Przy projektowaniu polskiej odznaki skoczka wojsk lotniczych wz. 1954 skorzystano z radzieckiej odznaki wz. 1936. Zmieniono kolorystykę tła i umieszczono w miejscu gwiazdki orzełka bez korony.

2. Chińska Republika Ludowa

W Chinach cała seria wczesnych odznak była adaptacją radzieckich wzorów. Na zdjęciu widać odznakę skoczka spadochronowego wojsk lotniczych z lat pięćdziesiątych.

3. Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna

Odznaka komunistycznej Korei również korzysta z sowieckigo wzornictwa, ale z właściwym dla koreańskiej propagandy rozmachem uzupełniono ja szarfą z napisem: Jak stu innych ( żołnierzy)!

4. Kuba

Kubańscy spadochroniarze noszą też odznaki wzorowane na rosyjskich. Wczesne wersje w miejscu kubańskiej flagi miały czerwoną gwiazdkę. Prezentowana odznaka jest klasy mistrzowskiej.

5. Bułgaria

Również na odznace bułgarskiej z okresu komunizmu jest czerwona gwiazdka, ale bez sierpa i młota.

6. Niemiecka Republika Demokratyczna. W komunistycznych Niemczech posługując się kształtem radzieckiego projektu, godło państwa umieszczono w dole odznaki podkreślając je dębowym wieńcem i kałasznikowem.

7. Jugosławia.

Dyktator komunistycznej Jugosławii Josif Broz Tito nie lubił Stalina, nie przeszkadzało mu to jednak czerpać z radzieckich wzorów, oczywiście bez sierpa i młota w gwiazdce. Napis na czaszy brzmi: wzorowy spadochroniarz.

8. Białoruś

Komunistyczne sentymenty Łukaszenki widać także na odznakach białoruskich spadochroniarzy.

Zapraszam do zapoznania się ze zbiorami mojego muzeum. W następnej części cyklu postaram się zapoznać Czytelników z kolejnymi ciekawostkami dot. odznak spadochronowych świata.

Sławomir Telega