“Porcelanki” to potoczna nazwa porcelanowych korków, które jeszcze w latach powojennych służyły do zamykania butelek. Od niedawna stały się obiektem kolekcjonowania. Wcześniej były lekceważone, traktowano je jak przysłowiowe śmieci, bo też i na śmietnikach najczęściej można było je znaleźć…
Tekst: Kustosz Muzeum POWIAT SZCZYCIEŃSKI I PRUSY WSCHODNIE
Zdjęcia: Arch. Autora
W niektórych regionach Polski kolekcjonowanie porcelanek jest bardziej rozwinięte niż w innych. Należą do nich na przykład Pomorze Zachodnie i Środkowe. Kolekcjonerzy z tych regionów stworzyli najlepszy w Polsce, internetowy katalog Porcelanek. Adresy znajdują się w bibliografii. Na drugim miejscu trzeba wymienić Dolny Śląsk. Chociaż kolekcjonerzy z tego regionu działają bardziej w odosobnieniu, to mają do dyspozycji największe bogactwo porcelanek. Wydają katalogi w formie papierowej oraz tworzą strony internetowe. Jedną z ciekawszych kolekcji porcelanek z Dolnego Śląska można zobaczyć w MyViMu.com, w Muzeum Kustosza Ludwika. “Trzecie miejsce” zajmują Prusy Wschodnie – region kolekcjonerski bardzo ciekawy, bo w sporej części leżący poza dzisiejszym terytorium Polski oraz Pomorze Zachodnie i Pomorze Gdańskie.
Kolekcjonerzy porcelanek. Kto zbiera porcelanki? Grupa kolekcjonerów, których głównym tematem są porcelanki jest stosunkowo niewielka. Na przykład w województwie warmińsko-mazurskim będzie to kilka osób. Niemal zawsze kolekcjonerzy porcelanek zbierają również butelki, od których zaczynali przygodę z korkami. Gdy na butelce brakuje korka, trzeba go dokupić lub znaleźć. Z czasem zaczyna zauważać się ich bogactwo i niektórzy zaczynają je zbierać. Porcelanki zbierają miłośnicy historii swoich miejscowości i kolekcjonerzy birofiliów. Rzadko można zobaczyć je w państwowych muzeach, przez które traktowane są jak śmieci, co nie znaczy, że ich tam nie ma. Prawdopodobnie przechowywane są w magazynach. Trafiają tam z wykopów w miastach, prowadzonych pod nadzorem archeologów. Nikt ich nie opisuje, nie kataloguje. Dla muzealników są zbyt mało ważne.
Ceny porcelanek. Kolekcjonowanie porcelanek nie należy do wyjątkowo drogiego hobby. Ich cena waha się od 1 zł do 250 zł. Średnia cena za jaką są oferowane w sprzedaży to 5zł. Na niewielkich giełdach, na przykład w Olszynach pod Szczytnem, można je kupić w cenie do 5 zł sztuka. Na większych, na przykład w Gdańsku – od 5 zł wzwyż. Sporo też zależy od kogo się kupuje. Doświadczony kolekcjoner raczej nie sprzeda rzadkiej porcelanki a już na pewno nie za 5 zł, woli ją zatrzymać lub wymienić. Niemalże wszystkie duże zbiory powstały w oparciu o własne poszukiwania terenowe i wymianę. Wraz z rozbudową internetowych katalogów i pogłębianiem się wiedzy na temat porcelanek rosną ich ceny. Należy się spodziewać, że w przyszłości będą one zdecydowanie wyższe. Dobrym odniesieniem jest cena metalowych kapsli od piwa, które kolekcjonuje bez porównania więcej osób i które są w całości skatalogowane. Ceny średnio rzadkich egzemplarzy tych kapsli są wyższe od cen unikatowych porcelanek. Wyższe są też ceny rzadkich porcelanek w regionach, w których kolekcjonerstwo jest bardziej rozwinięte, czyli głównie na Śląsku. W porcelankach mamy, i pewnie zawsze będziemy mieli, szansę na nowe odkrycia. Będziemy też mieć szanse na posiadanie czegoś wyjątkowego, czegoś co mamy tylko my, co jest znane w jednym, jedynym egzemplarzu. Czy można to wycenić?
Porcelanki z Prus Wschodnich. Zbieram głównie porcelanki z Prus Wschodnich. Przygodę z ich kolekcjonowaniem rozpocząłem niecałe dwa lata temu od wizyty na giełdzie w Olszynach. Spotkałem tam Leszka Gałuszkę z Bartoszyc (posiada on obecnie jeden z największych zbiorów porcelanek z regionu, liczący prawie 500 sztuk), który w ciekawy sposób prezentował swój zbiór. Dodatkowo interesująco o nim opowiadał. Skończyło się na tym, że wróciłem do domu z prawie setką porcelanek.
Porcelanki z kolekcji L. Gałuszki
Kolekcjonerzy porcelanek z Prus Wschodnich skupiają się wokół forum i katalogu budowanego na stronie www.marienburg.pl Stwierdzić można, że niektóre miasta/powiaty zostały już dobrze opracowane, inne gorzej. Wynika to z tego, że w niektórych regionach byłych Prus Wschodnich nie mieszka nikt, kto by szerzej zajmował się zbieraniem porcelanek. Dobrze opracowana jest zachodnia cześć, powiat bartoszycki, szczycieński, słabo wschodnie Mazury.
Porcelanki z powiatu szczycieńskiego. Po zainteresowaniu się porcelankami zacząłem intensywnie poszukiwać tych dla mnie najcenniejszych, pochodzących z powiatu szczycieńskiego. Dosyć szybko od kilku znanych egzemplarzy dobiłem do liczby 23 sztuk, z czego nie posiadam tylko dwóch. Kilka odkrytych przeze mnie porcelanek znanych jest mi tylko w jednym egzemplarzu. Na stan mojej kolekcji szczycieńskich porcelanek duży wpływ mieli również inni kolekcjonerzy, którzy powiększali moje zbiory poprzez wymianę, prezenty czy bezcenne informacje. Chciałbym w tym miejscu podziękować Robertowi, Tadkowi, Mariuszowi i Michałowi. Porcelanki z powiatu szczycieńskiego można podzielić na browarniane i inne. Najwięcej porcelanek pozostało po działalności browaru rodzinny Daumów. Browar zamkowy w Szczytnie założony został w 1898 przez Fryderyka Dauma. W 1906 roku browar przejął Walter – syn Fryderyka Dauma(1).
Poniżej przedstawiam próbę usystematyzowania w formie katalogowej wiedzy na temat porcelanek z powiatu szczycieńskiego. Zdaję sobie sprawę, że jest to wiedza niepełna, dlatego proszę o uwagi i ewentualne informacje na temat nowych, nie wymienionych przeze mnie typów porcelanek. Szczególnie wdzięczny byłbym za materiał ikonograficzny. Niestety nie udało mi się dotrzeć do informacji na temat osób kryjących się pod większością wymienionych porcelanek (poza rodziną Daumów). Podobnie sprawa przedstawia się z datowaniem porcelanek. Kwestie te wymagają poszukiwań archiwalnych.
Do katalogu dodałem podstawowe informacje o butelkach przypisanych do poszczególnych typów porcelanek. W niektórych przypadkach dysponujemy tylko porcelankami, a na temat butelek brak jakiejkolwiek wiedzy. O wiele częściej wiemy, że butelka istniała, tylko została zniszczona. Szczególnie dyskusyjne jest przypisanie do odpowiednich butelek porcelanek z browaru Damów . Z wyjątkiem dwóch podstawowych typów (nr 7 i 11), nie spotkałem się z butelką z oryginalnym korkiem. Na podstawie własnych poszukiwań terenowych mogę stwierdzić, że czerwone porcelanki W. DAUM UNVERKÄUFLICH (nr 4) można przypisać do brązowych butelek z pionowymi napisami – Eigentum von W. DAUM Ortelsburg, także prawdopodobnie nie istnieje butelka z napisem: UNVERKÄUFLICH W. DAUM.
W kwestii czarnych porcelanek W. DAUM (nr 5; 6, 8, 9, 10), to trudno tu nawet o przypuszczenia, zakładam jednak, że były przypisane do zwykłych ,znanych obecnie w 9 typach butelek W. DAUM. Natomiast czarne porcelanki FR. DAUM UNVERKÄUFLICH ORTELSBURG i DAUM ORTELSBURG (nr 1 i 3) znane są tylko w jednym egzemplarzu, co nie pozwala na wyciąganie żadnych wniosków. Kwestia butelek, podobnie jak porcelanek, pozostaje otwarta, tym bardziej, że ciągle odkrywamy nowe typy. W ubiegłym roku udało się odszukać dwie nieznane do tej pory butelki W. DAUM. Było to dużym zaskoczeniem, bo wydawało się, że już wszystko o tych butelkach wiadomo.
Katalog porcelanek z powiatu szczycieńskiego
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
16
17
18
19
20
22
23
Na koniec zaprezentuje porcelankę (nr.24), którą podejrzewam o szczycieńskie pochodzenie. Jest to czerwona, okrągła porcelanka SB.
24
Na górze litery S widnieje głowa ludka z kuflem piwa. Porcelanka została znaleziona w ubiegłym roku pod Szczytnem w „towarzystwie” ponad 100 szczycieńskich porcelanek, głównie z browaru Daumów. Jej identyfikacja na wyspecjalizowanych forach nie powidła się.