Nasza narodowa symbolika pojawiła się na znaczkach pocztowych w czasach, kiedy nikt nie podejrzewał ciemiężycieli o mniej lub bardziej formalne pozwolenie na jej stosowanie. Być może dla tego, iż polskie symbole narodowe można podzielić na te oficjalne oraz… nieoficjalne.
Tekst: Wojciech Zbyszowski – Muzeum Zbyszkowe herby i inne różności.
Zdjęcia: Arch. Autora
Polskie symbole narodowe można podzielić na oficjalne oraz nieoficjalne. Do pierwszych, oficjalnych symboli państwa polskiego zaliczamy godło, barwy i hymn państwowy. Za nim przejdziemy dalej, pamiętajmy że patriotyzm to także rozumienie symboli narodowych i oddawanie im należnego szacunku. Należy poznać je w stopniu, na jaki zasługują.
Herby w Polsce wprowadzono w XIII wieku. Herbem państwa polskiego o nazwie Orzeł Biały jest od 1295 roku orzeł srebrny (biały) w koronie w czerwonym polu tarczy herbowej. Najstarszy taki wizerunek widnieje na pieczęci tzw. majestatowej Przemysła II, która powstała w związku z jego koronacją 26 czerwca 1295 roku:
Od XIV w. (1386) do 1795 roku Orzeł Biały dzielił miejsce na tarczy herbowej z litewską Pogonią:
W okresie porozbiorowym, na zabranych terenach obce władze ustanawiały własne symbole, które wyparły dawne polskie herby.
Przypomnijmy, iż 6 maja 1840 roku pojawił się na świecie pierwszy znaczek pocztowy. Jego ojczyzną była Wielka Brytania, a miejscem narodzin Londyn. Oficjalnie, na ziemiach polskich, pod zaborami pierwsze znaczki pocztowe pojawiły się w austriackiej Galicji. Miało to miejsce 1.VI.1850 r , a 15 listopada 1850 r także w Królestwie Pruskim.
Następnie 1 stycznia 1858, ‘polskie’ znaczki pojawiły w Cesarstwie Rosyjskim. Na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego (1815 r.), powstało Królestwo Polskie związane unią personalną z Rosją. Godłem tego królestwa był dwugłowy czarny orzeł z białym orłem na czerwonej tarczy w tzw. polu sercowym:
Chwilę potem – 1 stycznia 1860 roku pojawił się znaczek wydany przez autonomiczne władze Królestwa Polskiego opatrzony następującym godłem:
Co ciekawe dwugłowy orzeł na tym znaczku posiada kolor biały, zamiast czarnego… Był w obiegu tylko na terenie Królestwa Polskiego i w korespondencji do Rosji do 1865 roku. Uważany jest za pierwszy polski znaczek pocztowy. Tymczasem na pierwsze znaczki niepodległej Polski trzeba było czekać aż do listopada 1918 roku.
17 listopada 1918 ukazały się znaczki poczty miejskiej Warszawy z nadrukiem “Poczta Polska”. Na dwóch z nich (fi 3 i 4 – patrz wyżej) widnieją herb Warszawy-Syrenka i polski orzeł. Dla odmiany znaczki warszawskiej poczty miejskiej już w 1915 prezentowały Syrenkę i polskiego orła. W 1916 niemiecki okupant nie zezwolił na wprowadzenie znaczków (tzw. seria pomnikowa), które posłużyły potem do wydania z dnia 17 listopada 1918 roku:
Orzeł i herb miasta pojawiały się także na znaczkach poczt samorządowych w Sosnowcu w 1916. Był to herb miasta. Oto przykład, orzeł na znaczkach Przedborza z 1917 roku:
Natomiast w 5 wydaniach znaczków Przedborza (w 1918 roku), przedstawiono herb guberni radomskiej nadanej przez cara w 1869 roku. Uczyniono tak w przekonaniu że… jest to herb miasta:
W lutym 1919 herb Polski pojawił się na znaczkach wydania Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie (Fi 55-65):
Po odzyskaniu niepodległości, prawie na wszystkich znaczkach wydawanych do 1925 roku, pojawiał się orzeł:
Na znaczkach pocztowych Litwy Środkowej (1920-1922) spotykamy herb polsko-litewski:
W 1922 roku na znaczkach wydania dla Górnego Śląska ( Fi 150-163) po raz pierwszy pojawił się obok orła państwowego orzeł górnośląski, aby zaakcentować autonomię tych ziem nadaną w 1920 roku:
Nowy wzór herbu państwowego wprowadzonego w 1927 roku, pojawił się na znaczkach w wydaniu obiegowym w 1929 roku (Fi 242-244), następnie w 1932 (Fi251-257):
W 1937 roku po raz pierwszy na polskim znaczku pocztowym pojawił się herb obcego państwa. Herb Rumunii pojawił się na 3 blokach (Fi 2,3,4) wydanych z okazji wizyty króla Rumunii w Polsce:
Podczas okupacji niemieckiej ( 1939-1945), dla Generalnego Gubernatorstwa wydawano odrębne znaczki pocztowe. Na tych znaczkach królował hitlerowski emblemat – czarny orzeł ze swastyką:
Jednak na paru znaczkach i w tych strasznych czasach można dopatrzeć się polskich herbów… Oto w 1942 roku wydan0 ‘600 lecie Lublina’ , gdzie na dwóch znaczkach (Fi 92,94) można znaleźć herb miasta:
Natomiast na wydanych w 1943 dwóch znaczkach (Fi 105,109 ) w górnym narożu znajdują się godła pochodzące z herbów dawnych województw lubelskiego i ruskiego:
W powojennej Polsce ludowej nowy herb orzeł bez korony pojawił się na znaczkach już w 1944 roku (Fi 342-343):
A pierwszym herbem miejskim był herb Poznania na zn Fi.371 wydanym 16 czerwca 1945 roku:
Często na znaczkach pojawiały się herby śląskich Piastów i pomorskich Gryfitów które miały sankcjonować polskie prawa do Ziem Odzyskanych:
Podobnie było z herbami miast – większość stanowiły herby miast Ziem Odzyskanych:
Po raz pierwszy polskie herby ziemskie (terytorialne) pojawiły się na znaczku nr Fi 1030, (wydany w 1960 roku), gdzie oprócz Orła Białego i Pogoni figurują godła Wielkopolski i Rusi Czerwonej:
Co ciekawe godła PRL i ZSRR na znaczku pocztowym pojawiły się dopiero w 1980 roku (Fi 2533):
W 1987 na znaczkach ( Fi 2951 i 2952) po raz pierwszy przedstawiono papieski herb Jana Pawła II:
Przywrócony w 1990 roku orzeł w koronie pojawił się na znaczku Fi 3186,3187 w 1991 roku:
Lata 1992-1993 to okres w którym najwięcej herbów pojawiło się na znaczkach. Wyglądało to w następujący sposób:
Zn . Fi 3247 – herb prymasa Wyszyńskiego i (Fi 3248 ) -herb papieża Jana Pawła II:
3251- herb polsko-litewski:
3271- herb Zakonu Maltańskiego:
3272-3276 – Historia Orła Białego:
3299- 500 lat Sejmu Polskiego:
Blok 108 -legenda o Orle Białym:
W następnych latach herby na znaczkach pojawiają się sporadycznie. Kiedy już się pojawiały, najczęściej prezentuja herb państwowy ewentualnie herb miejski. Pomijane są zupełnie inne rodzaje herbów , jak np. herby województw, rodowe, instytucji, czy zakonów:
Jak dotąd ostatni znaczek z herbem miejskim -Kraków (Fi 4165 ) ukazał się w 2007 roku:
Barwy narodowe.
Barwami polskimi są biel orła i czerwień tarczy herbowej. Barwy te pojawiły się po raz pierwszy w charakterze barw narodowych w 1792 roku podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Te dwie barwy zostały uznane za narodowe przez powstańczy sejm w dniu 7 lutego 1831 roku.
Sejm odrodzonej Polski w dniu 1 sierpnia 1919 roku uchwalił flagę: “… Za barwy Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się kolor biały i czerwony w podłużnych pasach równoległych, z których górny- biały, dolny zaś-czerwony”:
Od 1919 istnieją dwie flagi: biało – czerwona i biało – czerwona z herbem na białym pasie. Na polskich znaczkach pocztowych flaga państwowa pojawiła się po raz pierwszy dopiero w 1932 roku w towarzystwie flagi Stanów Zjednoczonych. ( Fi 250.) Co ciekawe kolejny raz obydwie flagi na znaczkach spotkają się dopiero w 1975 roku:
Natomiast nasza bandera pojawiła się dopiero w 1943 roku na znaczku J 338 (Michel 369) wydania Rządu Polskiego na Emigracji:
W Polsce ludowej flaga i bandera pojawiły się po raz pierwszy w 1945 roku na znaczkach Fi 360 i 369:
Polska flaga w towarzystwie flagi ZSRR pojawiała się wielokrotnie. Po raz pierwszy w 1953 roku na znaczku wydanym z okazji 10- lecia LWP, (Fi 681) :
Fi 681 i Fi 1423
Polska flaga w układzie pionowym na znaczku Fi.3372 – 75 ” Rocznica zaślubin Polski z morzem”:
Oraz biało – czerwona na maszcie na znaczku. nr Fi 3613 – “Przyjęcie Polski do NATO”:
Hymn państwowy
Mazurek Dąbrowskiego – obowiązujący od 1927 roku w naszym kraju hymn państwowy, jak dotąd doczekał się jednej serii znaczków i bloku. (Fi 3316, 3351, 3400, 3463, 3518 i blok 118):
Wojciech Zbyszowski
Bibliografia:
Katalogi filatelistyczne: “Fischer i Michel”.
Alfred Znamierowski: “Insygnia, symbole i herby polskie “, Warszawa 2003.
Marek Borucki: “Polskie symbole narodowe “, Warszawa 2006.
Strony internetowe: wikipedia, joystamps.com, h-u-m -ruegg.li